Ο Αριστομένης Προβελέγγιος γεννήθηκε στη Σίφνο και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας, καθώς και στα πανεπιστήμια του Μονάχου, της Λειψίας και της Ιένας, όπου αναγορεύτηκε και διδάκτωρ Φιλολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. Διετέλεσε γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών (1891-1892) και βουλευτής Μήλου από το 1899 ως το 1905. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έζησε αποσυρμένος στη γενέτειρά του. Το 1926 εκλέχτηκε πρόσεδρο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Τα λογοτεχνικά είδη με τα οποία ασχολήθηκε είναι η ποίηση και το θέατρο. Τα ποιήματά του είναι λυρικά και επικολυρικά. Κατά τη διάρκεια των αθηναϊκών σπουδών του βραβεύτηκε στον ποιητικό διαγωνισμό του Πανεπιστημίου Αθηνών (1871) με το ποίημα Θησεύς και δημοσίευσε ποιήματα σε λογοτεχνικά περιοδικά και ημερολόγια. Ακολούθησαν δυο ακόμη συλλογές του στην Αθήνα, που συναποτελούν μαζί με τον Θησέα την επικολυρική φάση της ποίησής του. Το 1881 επέστρεψε από τη Γερμανία στην Αθήνα. Από το 1898 ξεκινά τυπικά η δεύτερη φάση της ποίησής του, με πρώτο σταθμό τη συλλογή Παλαιά και νέα, όπου εισήγαγε μια νέα γλωσσική έκφραση, μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, καθώς και μια λυρικότερη θεματολογία. Ως ορόσημο στην αλλαγή των γλωσσικών του πεποιθήσεων θεωρήθηκε η επαφή του με το Νικόλαο Πολίτη και τον Εμμανουήλ Ροΐδη στα 1890 στην επιτροπή του Φιλαδέλφειου διαγωνισμού, όπου ο Προβελέγγιος ήταν επίσης μέλος. Για το θέατρο έγραψε δράματα και τραγωδίες, νεοκλασικιστικής τεχνοτροπίας. Από τα θεατρικά του έργα παραστάθηκαν ο Ρήγας η Φαίδρα η Ιόλη και η Επιστροφή του ασώτου ενώ ο Νικηφόρος Φωκάς βραβεύτηκε το 1915 στον Αβερώφειο διαγωνισμό. Το 1888 μετέφρασε το Faust του Goethe και το 1902 τη μελέτη του Lessing Λαοκόων ή περί των ορίων της ζωγραφικής και της ποίησης, και τα δύο σε γλώσσα καθαρεύουσα. Ο Προβελέγγιος έγραψε στην εκπνοή της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής και στις αρχές της Νέας Αθηναϊκής Σχολής. Ο Παλαμάς υποστήριξε πως στο πρόσωπό του αντικατοπτρίστηκε η μετάβαση της ελληνικής λογοτεχνίας από το γερμανικό νεοκλασικισμό στον ελληνικό πραγματισμό. Κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων έγραψε επίσης θουρίους και πατριωτικά ποιήματα.
Εργογραφία
Ποίηση
• Θησεύς. Αθήνα, τυπ. Α.Καναριώτου και Ζ.Γρυπάρη, 1870.
• Το μήλον της έριδος· Ποίημα. Αθήνα, τυπ. Ανδ.Κορομηλά, 1872.
• Αδάμ και Εύα. 1873.
• Η μάνα Ελλάς' ς τον Ποιητή. Αθήνα, τυπ.Παρνασσού, 1881.
• Παλαιά και νέα ποιήματαΑ΄. Αθήνα, Κασδόνης, 1896.
• Ποιήματα. Αθήνα, Εστία, 1916.
• Διπλή ζωή. 1916.
• Εμπρός στο άπειρον· Σφιγξ και Πήγασος. Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης, 1926.
• Χρυσοπηγή. Αθήνα, Σαλίβερος, 1930.
• Το Αιγαίον. Αθήνα, ανάτυπο από τα πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 1934.
ΙΙ.Θέατρο
• Ρήγας· Δράμα. Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης, 1920.
• Ασώτου επιστροφή. Αθήνα, Ι.Δ.Κολλάρος, 1925.
• Κόρη της Λήμνου. 1891.
• Ιόλη. 1911.
• Το δίλημμα. 1916.
• Προς τη νίκη προς τη δόξα. 1913.
• Νικηφόρος Φωκάς· Τραγωδία εις πράξεις πέντε. Αθήνα, Ι.Δ.Κολλάρος, 1916.
• Φαίδρα· Τραγωδία. Αθήνα,Ι.Ν.Σιδέρης, 1916.
• Ιφιγένεια εν Αυλίδι· Τραγωδία εις πράξεις τέσσαρας. Αθήνα,τυπ.Ρυθμός, 1936.
ΙΙΙ.Μεταφράσεις
• Γκαίτε, Φάουστ. Αθήνα, Μπεκ, 1887.
• Λέσσιγκ. Λαοκόων · ή περί των ορίων της ζωγραφικής και της ποιήσεως.
IV. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Είκοσι ποιήματα. Αθήνα, τυπ.Κείμενα, 1985.
Πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου